Thuis opbaren. Juist wel of liever niet?
Het voornaamste bij de controle van een (thuis)opbaring is gek genoeg niet eens het lichaam. De manier waarop de naasten het beleven is minstens zo belangrijk.
Hoe nabij wil je zijn als iemand die je lief is overleden is? Tussen het moment van overlijden en de uitvaart heb je keuzes te maken over je nabijheid met betrekking tot het lichaam van je overleden dierbare. Er mag meer aandacht voor het mentale proces zijn. Meer kennis over de mogelijkheden bij een opbaring kan helpend en troostend zijn. Daarom deze blog. Misschien kun je al lezende je eigen visie over dit onderwerp vormen.
De zorg stopt niet
Ook als iemand overleden is gaat de zorg voor het lichaam door. Tussen het moment van overlijden en de uitvaart is hier tijd en aandacht voor. Of de overledene bij een uitvaartcentrum of thuis opgebaard wordt, dat doet er voor de controles niet zozeer toe. Elke dag wordt het lichaam gecontroleerd. Ook de beleving van de naasten wordt in de gaten gehouden. "Hoe ervaren zij het?", is een vraag die onderdeel is van deze controle.
Denk erover na als het niet nodig is
Heb je er überhaupt al eens over nagedacht waar je voorkeur naar uit gaat; een thuisopbaring, of wil je dit bewust niet? Mijn vader was destijds elders opgebaard, dat ging gewoon zo en was voor ons prima. Al wist ik toen niet echt dat we een keuze hadden, laat staan wat het in zou houden.
Je hebt een keuze
Zelf ben ik inmiddels voorstander van thuis opbaren. Al is er soms minder te kiezen hoor, want de omstandigheden spelen ook een rol. Zoals de conditie van het lichaam en zelfs het weer doet ertoe. Bij een hittegolf kan het bijvoorbeeld lastiger zijn om thuis op te baren. Toch kan er veel.
Het zijn niet eens zozeer de externe omstandigheden, maar het is vooral de onwetendheid dat voor onduidelijkheid en onrust zorgt.
Weten wat wijs is om te doen en goed voelt is vooral bij gevoelige dingen een hele kunst. Alleen al daarom is het denk ik belangrijk om ook eens stil te staan bij zo'n onderwerp als deze. Juist op een moment dat het nog niet aan de orde is.
Thuisopbaring
Als mensen ervoor kiezen om de overledene thuis of op een eigen gekozen locatie op te baren dan noemen we dat een thuisopbaring. Controles bij een thuisopbaring zijn er dus niet alleen maar om te checken hoe het met het lichaam van de overledene gaat.
Misschien nog wel belangrijker is het luisterende oor, hoe de familie de thuisopbaring ervaart.
De beleving hiervan is vaak in beweging en kan ook nog eens sterk verschillen bij de mensen binnen een familie. Ik heb het idee dat het luisteren naar de beleving bij een thuisopbaring nog belangrijker is, omdat de ervaring zich afspeelt binnen de veilige zone, bij iemand thuis.
Belang afscheid nemen van het lichaam
Er gebeurt veel in de week tussen het overlijden en de dag waarop er uitgevaren wordt. Er moet natuurlijk veel geregeld worden voor de dag van de uitvaart, maar mentaal ben je op de achtergrond eigenlijk non-stop aan het afscheid nemen. Dat doe je op verschillende manieren.
Afscheid nemen van het lichaam van de overledene is dus ook onderdeel van het afscheidsproces. Dat helpt je onbewust bij het afscheid nemen. Daarom geven rouwdeskundigen (zoals Manu Keirse) aan dat het belangrijk is om het lichaam te zien en de nabijheid te ervaren, hoe moeilijk dit soms ook is. Wel op een behapbare manier natuurlijk, een manier die bij je past. Dat kan thuis, of elders, net wat prettig en passend is.
Hoe dan?
Dat verschilt van persoon tot persoon, en van moment tot moment. Het begint al bij de laatste verzorging, of je hierbij helpt of niet. Een taak van de uitvaartbegeleider is om de mensen hierin zo goed mogelijk te begeleiden. Weerstand voelen is oké, want makkelijk is het niet. Het kan soms ook te confronterend zijn. Persoonlijke grenzen verkennen en deze respecteren is daarom net zo belangrijk, want er overheen gaan is ook niet de bedoeling en werkt averechts. Bij een volgend intiem overlijden komt zo'n vervelende ervaring dan vaak weer boven drijven.
Het is ook nogal wat, iemand die je lief hebt dood zien.
Het raakt altijd. Dat is normaal. Onderzoek waar je persoonlijke wens en grens ligt. Een ander kan dat niet voor je bepalen, hoe goed zijn of haar bedoeling ook is. Laat je dus ook niks opdringen, hoe lief bedoelt het ook is. Alleen jij weet wat goed voor je is.
Hoe nabij wil je zijn?
Sommige mensen zitten graag en vaak bij de overledene als diegene thuis is opgebaard. Vooral in de eerste dagen. Alsof iemand er toch nog ergens een beetje is, hoe gek dat misschien ook klinkt. Het fijne van een thuisopbaring is dat je erheen kan gaan wanneer je wilt. Degene die je lief hebt is dichtbij. Dat geeft ergens troost.
‘Liever zo aanwezig, dan helemaal niet’ hoor ik weleens. Als mensen de keuze zouden hebben om iemand voor eeuwig thuis opgebaard te kunnen laten liggen, dan zouden veel mensen hier zelfs voor kiezen. Zo ‘fijn’ kan die nabijheid soms ervaren worden.
De kracht van thuis
Ook de vertrouwde omgeving legt een zacht laagje om de harde werkelijkheid rondom het overlijden heen. In je eigen omgeving kunnen zijn is soms fijner dan naar een andere omgeving te moeten. Tranen stromen thuis nou eenmaal makkelijker. Huilen is ruimte geven aan de pijn. Toe kunnen geven aan verdriet is daarom makkelijker als je je vrij voelt om je verdriet te verwelkomen. Thuis is daarvoor een vertrouwde plek.
De kracht kan ook tegenwerken
Anderen vinden het misschien weer te confronterend of juist helemaal niet fijn om de overledene in hun vertrouwde thuisomgeving te hebben. Het kan ook teveel pijn doen, mentaal voelen alsof je duim tussen een deur klem zit en niet losgemaakt kan worden. Dan wil je liever elders naar toe, of de overledene niet meer zien. Het kan dus ook te pijnlijk en te confronterend zijn.
Verandering
Daarnaast kan je beleving gaandeweg de week veranderen. Een ervaring is altijd in beweging en daarmee kan ook je visie veranderen als de omstandigheden veranderen.
Als het lichaam van de overledene verandert gebeurt er ook iets bij de naasten.
Zien dat het lichaam achteruit gaat kan aan de ene kant moeilijk zijn, maar aan de andere kant ook juist helpen bij het afscheid nemen.
Het maakt het soms misschien net iets makkelijker om los te laten. Je beseft dat het moet en niet zo blijven kan.
Andere visie op overleden zijn
Voor andere mensen hoeft dat bij de overledene zitten niet zo. Die voelen die behoefte niet om er dichtbij te zijn. Als iemand overleden is, is iemand voor hun gevoel ‘weg’. Degene is er niet meer, het lichaam is voor hen slechts een leeg omhulsel geworden. Sommige mensen hebben dat heel sterk. Ook dat is oké, alle visies zijn oké.
Hoe sta jij hierin? Heb je een voorkeur? Of juist niet?
Er is geen goed of fout. Dicht bij je gevoel blijven. Je eigen weg hierin volgen, dat is mindful rouwen. Het onderwerp en je gedachten hierover bespreekbaar maken is soms wel nodig om onderlinge misverstanden te voorkomen.
Mindful rouwen
Nabij zijn gaat over schipperen, aanvoelen, voorzichtig toenadering zoeken, maar ook af en toe bewust een stap achteruit doen en afstand nemen. Het is geen moeten, zeker niet. Naar jezelf luisteren, dat is belangrijk.
Het is voorzichtig je grenzen aftasten en soms ook bewust de confrontatie opzoeken.
Hierin een balans zien te vinden, tussen jezelf beschermen en jezelf openstellen voor wat is. En tegelijkertijd respect hebben voor andermans beleving, elkaar die ruimte gunnen om het op je eigen manier te ervaren. Dat zorgt voor verbinding, zowel met jezelf als met de mensen om je heen.
Afscheid nemen is een natuurlijk proces
In de week van het afscheid neem je elke dag een beetje afscheid. Soms is het afscheidsproces merkbaar en loopt het recht evenredig met het afscheid nemen van het lichaam van de overledene. Waar mensen in het begin niet van de zijde van de overledene willen wijken, zie je dat ze gaandeweg de week van het afscheid onbewust steeds meer afstand van het lichaam nemen. Vooral als er veel veranderingen in het lichaam waar te nemen zijn. Dan merk je dat de behoefte om nabij te zijn ongemerkt vanzelf minder wordt.
Het is goed zo
Onbewust werkt je brein naar de dag van de uitvaart, en daarmee naar het definitieve afscheid, toe. Bijzonder om te zien hoe dat soms gaat. Ik hoor mensen dikwijls aan het einde van de week zeggen ‘het is goed zo’. Ze zijn er dan mentaal klaar voor of aan toe dat de overledene het huis en/of de aardbol verlaat.
Afscheid nemen (van het lichaam) heeft vaak een natuurlijk verloop, de geest creëert zelf ook een soort van afstand.
Als je jezelf hierin de ruimte geeft. Het is helpend als je jezelf vrij voelt om op je eigen manier afscheid te nemen.
Verschil in beleving
Wat ook belangrijk is, is om het verschil in behoefte en ervaring met elkaar te bespreken. Niet je eigen lat bij de ander neerleggen.
Wat jou helpt kan bij een ander juist tegen hem of haar werken.
We denken vaak ‘Ik vind het fijn, het geeft me troost’ en denken dan dat het voor een ander ook helpend kan zijn. Dat is dus niet altijd zo. Je hoeft hier echt geen ellenlange groepsgesprekken over te voeren of een familieberaad over te hebben, gewoon beseffen en benoemen dat er een verschil in beleving is, dat is meer dan voldoende.
Elkaar de ruimte geven om het rouwen op je eigen manier te beleven, dat is wat helpt en verbindt. Waardoor je het verdriet samen kan dragen, ieder op zijn eigen manier. Het haalt de pijn niet weg, maar misschien wel de scherpste kantjes eraf.
Behoefte verandert
Wat ik regelmatig zie of hoor is dat gaandeweg de behoefte verandert qua nabijheid bij de thuisopbaring. Waar mensen het in het begin van de week zo fijn vinden om veel bij iemand te zitten, wordt dat vaak steeds minder. De gedachten hierover kunnen zelfs omslaan naar een niet prettig gevoel. Ook dat is oké. Je kan er zelfs voor kiezen om halverwege de opbaring elders voort te zetten als dat nodig is. Het sluiten van de kist is ook zoiets. Maak het bespreekbaar en durf bij te sturen.
Wanneer sluit je de kist?
Misschien had je bedacht om pas op de laatste dag de kist te willen sluiten, maar wil je dat toch eerder. De behoefte om de kist te sluiten kan dus plots opkomen en sterk aanwezig zijn. Het hangt samen met het rouwproces.
Het moment waarop de kist wordt gesloten zegt veel over waar mensen op dat moment staan in het rouwproces.
Het is een scharniermoment bij het afscheid nemen. Daarom kan je dergelijke dingen niet altijd van te voren bepalen. Het sluiten van de kist kan soms ook wel heftig zijn, want het is de laatste keer dat je iemand ziet. Ik ben er een voorstander van om het bewust te doen. Hier zijn overigens ook mooie rituelen voor die troost kunnen geven.
Er kan meer dan je denkt
Er is veel mogelijk om te zorgen dat het afscheid nemen (van het lichaam) past bij jouw manier van afscheid nemen. Maak het daarom bespreekbaar en deel je gevoelens over de (thuis)opbaring met elkaar en met de uitvaartbegeleider tijdens de controles. Die is er namelijk ook voor jou, voor de nabestaanden en kan meedenken om het zo passend mogelijk te houden voor iedereen die betrokken is. Er kan zoveel meer als je bespreekbaar maakt wat er in de onderlaag van je gevoel verborgen ligt.
Ben je nieuwsgierig en wil je meer lezen over dit onderwerp? Hierbij een link naar de voorgaande blogs over mindful afscheid nemen op LinkedIn:
Uitvaartblog 7: Hoe breng je de afscheidsceremonie naar een hoger niveau?
Uitvaartblog 6: De struisvogelpolitiek is populair als het over afscheid nemen gaat.