Hoe groot is het taboe op de laatste verzorging?

De laatste verzorging van een overledene is geen lekker gespreksonderwerp voor bij een borrel met een bitterbal. Ook al is voor mij het verzorgen van iemand die overleden is bijna 'gewoon' geworden, zelf praat ik ook niet zo snel over dit onderdeel van mijn werk als ik met iemand over de uitvaartzorg spreek.

De laatste verzorging van een overledene is een intieme taak waar volgens mij toch nog steeds een taboe op heerst. Daarbij doel ik op het ongemak of de onwennigheid om hierover te praten. Er is schroom om deze ervaringen met anderen te delen, ernaar vragen doen we niet zo snel. Ik zelf eigenlijk ook niet als ik in een privésetting met iemand over een afscheid of uitvaart praat.

De bron van de weerstand

Als je zo out of the blue aan iemand zou vragen of hij wil helpen bij de laatste verzorging, dan is de eerste reactie eerder een stap achteruit dan vooruit. 'Poeh. Dat weet ik niet hoor. Moet dat?', iets van die strekking komt er dan dikwijls twijfelend uit.

Het idee om het lichaam van een overledene te verzorgen maakt mensen niet meteen razend enthousiast.

Dat verbaast me niet, want er is al een drempel om erover te praten. Toch denk ik dat de weerstand niet eens zozeer gaat over het verzorgen zelf. Het is de onwetendheid die ervoor zorgt dat er eerder weerzin dan enthousiasme is voor deze taak.

Al wil ik er wel bij zeggen dat het voor andere mensen juist een vanzelfsprekendheid is dat ze de laatste verzorging willen doen of dat ze er sowieso bij willen zijn. Dat kan dus ook, maar dat is niet de doelgroep voor wie ik deze blog schrijf ;)

Je komt niet onder de vraag uit

De laatste verzorging is een vanzelfsprekend onderdeel van het uitvaarttraject. Het is iets dat hoe dan ook moet gebeuren. Sterker nog, het is de eerste taak die geregeld moet worden bij een uitvaart, maar het is niet het eerste waar we aan denken als we over afscheid nemen praten. Een uitvaart regelen gaat dus over meer dan alleen de vraag of je wil begraven of cremeren.

Nut of noodzaak?

Al staat de laatste verzorging niet meteen op de voorgrond, het uitvoeren van deze taak kan een waardevolle rol spelen in het zachtjes toelaten van de dood. Je raakt de dood eigenlijk letterlijk aan. Daarom vind ik het ook zo belangrijk om dit onderwerp uit de schaduw te halen, het verzorgen van een overledene is niet zo spannend als we denken. We maken het onderwerp vaak alleen groter of donkerder dan nodig is in ons hoofd. Dat heb ik zelf ook ervaren en dat zie ik regelmatig bij anderen gebeuren. Zonde, en niet altijd nodig als je het mij vraagt.

Is het moeilijk?

De handelingen van een 'gewone' laatste verzorging vallen an sich niet in de categorie hogere wiskunde (als er geen bijzonderheden zijn en er professionele begeleiding bij is). Het helpen door naasten is meer symbolisch van belang dan dat de hulp concreet nodig is.

Het verzorgen gaat misschien wel meer over afscheid nemen dan over het wassen zelf.

Bij sommige religieuze uitvaarten speelt de laatste verzorging echter wel een nadrukkelijke rol, het heeft dan ook een andere betekenis. Bijvoorbeeld bij een joodse of islamitische uitvaart. De verzorging dient dan volgens een bepaald stramien en cultuurgebonden gebruiken te gebeuren. We spreken dan van rituele bewassing. Het verzorgen heeft dan een religieuze betekenis. Dat kan het afscheid nemen intenser maken.

Van verzorging naar rituele handeling

Ook zonder religieuze gebruiken kan de laatste verzorging van betekenis zijn. De persoonlijke band tussen de overledene en de helpende verzorger maakt dat deze taak opgeheven kan worden tot een rituele handeling. Hoe? Eigenlijk gewoon al door het met aandacht te doen en er bewust de tijd en rust voor te nemen.

Het rouwen is begonnen

Naast dat het misschien fijn is om toch nog iets voor jouw dierbare te kunnen doen, kan het meehelpen bij de laatste verzorging ook helpend zijn voor je eigen proces van rouwverwerking. Door het doen word je je onbewust ook bewust van het feit dat jouw dierbare niet meer levend hier aanwezig is.

Zo staat tijdens de verzorging het besef van de werkelijkheid naast je, alsof je innerlijk weten een arm om je heen slaat.

Dat maakt het misschien ergens ook wel troostend om je verdriet op deze manier aan te kunnen raken. Ondanks dat iemand er niet meer is, is de laatste verzorging daarom gek genoeg toch ook een bijzonder moment van nog even samen-zijn.

Al is er dan geen hartslag meer, in de stilte van de laatste verzorging is de liefde vaak wel voelbaar en kloppend.

Keerzijde van de medaille

Het doen van de laatste verzorging is zeker geen must en kan ook averechts werken. Dat is de andere kant van het verhaal die ook genoemd mag worden. Het kan namelijk best een vervelende ervaring of zelfs een traumatische herinnering worden als iemand het tegen zijn zin in zou doen. Het past soms ook niet bij het contact dat er was. Of misschien voelt het op de een of andere manier niet goed. Dat kan ook.

Laat het je niet opdringen. Dat een ander het fijn vond om te doen, betekent niet dat jij dat ook zo zult ervaren. Als je weerstand voelt, neem dat serieus.

De één wil het wel en de ander niet, beiden is goed. Respecteer ook de wens van de overledene als je die kent. Misschien iets om te bespreken in een voortraject?

Zoveel mensen, zoveel wensen

Sommige mensen vinden het mooi om te doen, en sommige mensen hebben er niks of niet zoveel mee. Ook dat is oké en daar hoeft niks achter gezocht te worden. Wij mensen verschillen nou eenmaal qua mogelijkheden, wensen en behoeften. Daarnaast, dat je het zou kunnen doen, betekent niet dat je het ook moet doen.

Wel of niet?

Ik ben er dan ook niet altijd voor dat iemand helpt. Het hoeft een gezond rouwproces ook niet in de weg te staan. Helpen bij de laatste verzorging is iets dat je zelf moet willen, anders heeft het weinig zin. Voel je dus ook vrij om deze taak aan de professionals over te laten. Die doen dit graag, met oprechte aandacht en professionele zorg.

Als je wel helpt, sta jezelf ook toe om tijdens de verzorging te voelen of het nog goed voelt en of je door wilt gaan, of niet.

Halverwege stoppen is ook een optie.

Mijn ervaring met DE vraag

Ik had nog nooit van de laatste verzorging gehoord, laat staan dat ik er over nagedacht had.

Toen mijn vader in het ziekenhuis in Groningen stierf werd ons na het uitblazen van zijn laatste adem meteen gevraagd of we wilden helpen bij de laatste verzorging. Ik had hier nog nooit over nagedacht, ook al wisten we al lange tijd dat mijn vader dood zou gaan, niemand heeft het ooit bespreekbaar gemaakt. Zo ging dat dus zo'n vijf jaar geleden bij ons.

Nee is definitief

Voor ik me überhaupt af kon vragen wat de laatste verzorging was, en na kon denken of ik dat wilde, had mijn stiefmoeder al nee gezegd. De verpleging zei er verder niks over en ze gingen verder. Wij ook.

Wij hebben onze spullen gepakt en zijn weggegaan, hebben hem daar gewoon zo achtergelaten. Ik had geen idee waar hij naartoe ging en wat er met hem ging gebeuren. Ik vroeg het me niet eens af volgens mij. Ik was moe en uitgeput na een week waken naast zijn bed. Eerlijk gezegd was ik blij dat ik het ziekenhuis weer uit kon, ik snakte naar frisse lucht.

Nieuwe kans?

Het ‘toeval’ wilde dat 1 van mijn stages voor de opleiding tot Uitvaartbegeleider plaatsvond in het mortuarium in jawel, datzelfde ziekenhuis in Groningen. Weet je dat ik me dat pas realiseerde toen een vriendin mij daarop attendeerde. Ik heb mentaal blijkbaar toch iets geblokt in dit hele rouwverwerkingsproces. Ik blijf dat bizar vinden, maar goed, dat is voer voor psychologen haha.

Ik heb zo in ieder geval alsnog de weg kunnen afleggen die hij ook gevolgd heeft. En dat vond ik symbolisch wel een mooi idee, zo was ik er indirect achteraf toch nog een beetje bij ;)

Waarom je nooit een overledene ziet in het ziekenhuis

Het heeft mij in ieder geval geholpen om te zien en ervaren wat dat nou is die laatste verzorging en hoe zoiets gaat als iemand in het ziekenhuis overlijdt. Als gewone bezoeker krijg je daar weinig tot niets van mee, want als 'de blauwe engel' komt, gaan alle deuren op de gang even dicht. De blauwe engel is de koosnaam voor de brancard waarop een overledene vervoert wordt vanaf de kamer naar het mortuarium. Er zit dan een donkerblauwe fluwelen doek om de brancard heen, vandaar de naam.

In gewone taal uitgelegd

De laatste verzorging is in uitvaartland een vakterm voor het verzorgen, wassen en kleden, van de overledene. Dit wordt altijd zorgvuldig en met aandacht gedaan, ook bij mensen die geen familie of vrienden hebben die deze taak deels op zich willen nemen.

Technisch verhaaltje

Het verzorgen is technisch misschien niet eens zo heel moeilijk om te doen als iemand net overleden is, want dan is het lichaam nog warm en niet stijf. Ook als de lijkstijfheid wel is ingetreden is het trouwens niet zozeer anders hoor. Er zijn diverse technieken en trucjes om iemand rustig en voorzichtig te verzorgen en aan te kleden, ook als het lichaam niet soepel mee kan bewegen.

De laatste verzorging wordt altijd met piëteit gedaan. Dus ook als je niet helpt en je deze taak aan de professionals overlaat zit het goed.

Scary?

Eng is het niet, al zien mensen er van te voren soms stiekem best wel een beetje tegenop. Dat had ik ook voor ik aan deze eerste stage begon. Het is me meer dan meegevallen. Vooral samen met de familie hun dierbare verzorgen vond ik prachtig om te doen. Zo kan het dus ook, dacht ik toen.

Onbekend maakt onbemind.

Respect voor ieder mens

Ieder mens verdient een zorgvuldige laatste verzorging en krijgt die in Nederland gelukkig ook. Het gaat bij de verzorging mede om de laatste eer die je iemand terug kan geven door hem of haar netjes te verzorgen. Dat is juist mooi. Ik vraag me inmiddels ook af waarom ik er zo weinig van wist en er zoveel weerstand bij had.

De kracht van aandacht bij de verzorging

Hoe droevig de situatie ook is, wat ik veelal zie is dat er tijdens het verzorgen altijd een rust en een serene sfeer om de overledene en de verzorger heen hangt (zelfs in een TL-verlichte mortuariumzaal). Het maakt dus minder uit waar je het doet of met wie je bent, de verzorging met aandacht doen, dat maakt het verschil.

Naakt-bloot-kwetsbaar?

Wat vaak ook voor enige terughoudendheid zorgt is het idee om de intieme delen van bijvoorbeeld je ouders te moeten wassen. Dat kan mensen weleens tegenhouden om ja te zeggen tegen het helpen bij de laatste verzorging. Geen zorgen. De professional die de laatste verzorging begeleidt is met deze schroom bekend en heeft respect voor de lichamelijke privacy.

Vaak verzorgt diegene eerst de intieme delen, waarna de familie kan helpen bij de rest. Laat dit idee je er dus niet van weerhouden om te helpen bij de laatste verzorging.

Alles gaat in goed overleg en er zijn verschillende gradaties en vormen waarop je bij de laatste verzorging kan helpen.

Moet iedereen dan maar helpen?

Nee. Dat vind ik niet. De één vind het een mooie en dankbare taak om te doen en de ander moet er niet aan denken en vind het juist niet passend of gewoon niet zo fijn om te doen. Ook dat is oké.

Daarnaast is helpen bij de laatste verzorging niet zwart of wit qua taak. Er zijn verschillende manieren waarop je kan helpen.

Als je alleen de kleren uitzoekt, de bril opzet of de haren goed doet dan heb je ook geholpen hoor. Kinderen kunnen het dus ook. Die gaan er overigens vaak normaler mee om dan wij grote mensen. Gewoon erbij zijn is misschien al fijn en kan helpend en waardevol zijn.

Met mijn kennis van nu weet ik trouwens ook niet of ik mijn vader wel had willen verzorgen. Wel had ik destijds graag bewust een keuze gehad. Die ontbrak door mijn onwetendheid, doordat ik niet wist wat het was en niemand hier met mij over sprak. Dat vind ik jammer. Dat is ook waarom ik dit onderwerp bespreekbaar maak.